Son zamanlarda Formula 1 dünyasının gündemlerinden biri sıralama turları formatı üzerinde yapılabilecek değişiklikler. Liberty Media’nın attığı öneriler, takımların yaptıkları oylamalar ve pilot görüşleri derken bu konuya da değinme zamanı geldi.

Formula 1’in yakın geçmişine bakarsanız sıralama turları formatının sürekli değiştirildiğini, farklı uygulamaların denendiğini, bazılarının yıllarca kullanıldığını, bazılarının ise birkaç yarıştan sonra rafa kaldırıldığını görürsünüz.

FOM bu konuya tekrar değinmek istemiş olmalı ki, sıralama turlarını tamamen kaldırıp gride karar verecek bir sıralama yarışı düzenlemek gibi bir fikirle ortaya çıktı. Liberty Media şimdiye kadar her konuda yaptığı gibi Amerikan tipi şov ortaya koyma niyetlerini bu noktada da gösterdi. Gelecekte “yarışları basketbol gibi bölelim, peş peşe 3-4 küçük yarış yapalım, aralarında da 15 dakika reklam arası olsun” önerisiyle gelirlerse hiç şaşırmayın, xtrabit söylemişti dersiniz.

Sıralama turları nedir?



Tanımla başlamak adettir. Pole position, yani dümdüz çeviri ile direk pozisyonu. Neyin direği diyebilirsiniz, ancak at yarışı meraklıları bilir, hipodromda pistin iç kısmında bir direk bulunur ve en hızlı at yarışa pistin iç kısmından, direğin hemen yanından başlatılır.

Anlaşıldığı üzere yarışa yan yana başlatılan at yarışlarında bile pozisyon önemli. Motorsporlarında ise böyle bir şey ciddi bir ihtiyaç, çünkü bir Formula 1 yarışında 20-24 aracı yan yana dizme şansınız yok, pistler o kadar geniş değil.

Bu yüzden yarıştan önce bir zaman diliminde sürücüler zamana karşı yarışırlar ve pistte en iyi tur zamanını elde etmeye çalışırlar. En hızlı araç yarışa en önden (direğin yanından!) başlar ve diğer araçlar da tur zamanlarına göre dizilirler.

Genelde en hızlı araç en önden başlar, ancak motorsporlarında her zaman böyle olmaz. Farklı serilerde farklı sıralama formatları uygulanabilir ve bazılarında grid şampiyona pozisyonuna göre dizilirken, bazılarında da bir önceki yarışın sonucuna göre belirlenir. Bazen de, bir hafta sonunda birden fazla yarış yapıldığı zamanlarda yarışları daha heyecan verici yapmak için sürücülerin bazı yarışlara ters sırada dizilmesi istenebilir, böyle zamanlarda en yavaş pilot yarışa en önden başlayabilir.

Sıralama turlarının geçmişi



Formula 1 öncesi ‘Grand Prix’ yarışlarında grid dizilimi kura çekimi ile belirleniyormuş. 1933 Monako GP’de ise grid pozisyonu ilk kez bir sıralama turu derecesine göre belirlenerek tarihe geçmiş.

Formula 1’in ortaya çıkmasıyla birlikte FIA çok farklı sıralama formatları uyguladı. 1996’ya kadar sıralama turları birer saatlik iki seansa bölünmüştü. İlk seans Cuma günü yapılırken, ikincisi ise Cumartesi günü yapılıyordu. İki seansta yapılan dereceler bir liste haline getiriliyor ve en hızlı turu elde eden pilot pole pozisyonundan başlıyordu. Sürücülerin seans başına 12 tur hakkı vardı.

80’lerin sonlarında ve 90’ların başlarında yarışlara katılmak isteyen çok fazla takım ve araç vardı ve bu sayı bazen 39’a kadar çıkabiliyordu. Ancak pistte bu kadar fazla aracın olması çok tehlikeli olduğu için geçtiğimiz altı aydaki performansı en kötü olan takımlar ve yeni takımlar için ayrı bir ön sıralama seansı düzenleniyordu ve bu seansın en hızlı dört aracı sonraki gerçek sıralama turlarına katılmaya hak kazanıyordu.



1996’da Cuma günkü sıralama seansı kaldırıldı ve yavaş araçları elemek için %107 kuralı getirildi. Pole derecesinin üzerine %7’lik bir zaman ekleniyordu ve bu zamandan yavaş kalan pilotlar yarışa başlayamıyordu.

2003 ve 2005 arasında ise sıralama turları tek turluk bir seansa dönüştürüldü ve araçlar Cuma ve Cumartesi günleri yapılan seanslarda birer birer piste çıkıyorlardı. 2003’te Cuma günkü seansta piste önce sürücüler şampiyonası lideri çıkıyordu. Cumartesi günü ise Cuma günü elde edilen derecelere göre sıralanıyordu ve en hızlı olan en son çıkıyordu. Cumartesi sıralama seansının başından sonra yarışa kadar araçlara yakıt eklenmesi de yasaktı, yani sürücüler sıralama turlarını yarışa başlayacakları yakıt ile atmak zorundaydılar.

2004’te ise Cuma seansı Cumartesi’ye kaydırıldı. İlk seansa çıkma sıralaması önceki yarışın sonucuna göre belirlenmeye başladı. 2005 başında ise bu iki seansın zamanlaması tekrar değiştirildi ve Cumartesi öğleden sonra ve Pazar sabahı olarak tekrar ayarlandı. 2005 Avrupa GP’den sonra ise Pazar sabahı yapılan ikinci seans kaldırıldı ve Cumartesi günü tek bir seans uygulandı. Seansa çıkma sırası önceki yarış sonucunun tersi şeklindeydi. Bu formatın pek sevildiği söylenemez.



2006’dan bu yana ise Cumartesi günleri üç etaplı bir eleme sistemi uygulanıyor. Her şey 1 saat içinde oluyor, Q1, Q2 ve Q3 şeklinde üç eleme periyodu kullanılıyor.

2009’a kadar süren ve yarış yakıtı ile çıkılan sıralama formatı Formula 1 yarışları için önemli bir değişken getiriyordu. Geçmişte düşük yakıtla çıkılan sıralama turlarında en hızlı araç önde oluyordu, ancak sıralama turlarına yarış başlangıcında kullanılacak yakıtla başlanmasının gerekmesi, az yakıtla başlayan yavaş bir aracın yarışa önden başlamasını sağlayabiliyordu. Bu durumda polden başlamak her zaman avantajlı değildi, çünkü arkanızdaki daha hızlı araçlardan daha önce pite girmek zorundaydınız.

%107 kuralı 2002’de kaldırılmasına rağmen, 2011’de spora girecek yeni takımların hızından endişe edilince 2011’de tekrar getirilmiş, pole derecesi yerine Q1’deki en hızlı tur üzerinden uygulanmaya başlanmıştı.

2016’nın ilk iki yarışında sürücülerin ara seansların sonunda değil, içinde elendikleri farklı bir format uygulanmıştı ve son seansa sadece sekiz araç katılabiliyordu. Ancak sistemin beğenilmemesi iki yarışın ardından kaldırılmasıyla sonuçlandı.

Mevcut sistem iyi değil mi?



Uzun süredir kullanılan ve ne zaman değiştirilmeye çalışılsa daha kötü bir sonuçla karşılaşıldığı için geri dönülen mevcut sistemin, yani 1 saatlik sıralama seansının Q1, Q2 ve Q3 şeklinde üç bölüme ayrıldığı formatın değiştirilmesi tekrar gündemde.

Mevcut üç bölümlü eleme sistemi aslında Formula 1’in uzun zamandır aradığı belirsizliği bir miktar da olsa getirmişti, Q1’de, o kısıtlı sürede bir şekilde iyi bir tur atamayan veya hata yapan bir üst düzey takım pilotu eleniyor ve yarışa geriden başlamak zorunda kalıyor. Aynı zamanda bu üç bölümlü yapı pist üzerindeki araç sayısını giderek azalttığı için Q2 ve Q3’te pist üzerindeki trafik azalıyor ve pilotlar gerçek performanslarını daha rahatlıkla gösterebiliyorlar.

Q3’e kalan pilotların yarışa Q2’deki derecelerini yapmakta kullandıkları lastiklerle başlamaları zorunluluğu bir yandan arkadaki pilotlara lastik seçme avantajı verirken, diğer yandan da Q3’te lastik korumak yerine gerçek performansların görülebileceği bir ortam oluşmasını sağlıyor.



Peki bu sistem neden sürekli değiştirilmek isteniyor? Formula 1’in, sıralama turlarındaki sorunu ne?

Buradaki sorun aslında sıralama turlarının bir nevi haksızlık olmasından ortaya çıkıyor, sonuç olarak da görece sıkıcı yarışlara yol açıyor. Açıklamak gerekirse, ‘gerçek’ yarış, puan verilen Grand Prix, Pazar günü koşulan yarış.

Yarış henüz başlamamışken Lewis Hamilton ve Mercedes aracı ile Robert Kubica ve Williams’ı arasında hiçbir fark yok ve hiçbir anlamda birbirlerinden daha üstün değiller. Ancak yukarıda en başta değindiğimiz mecburiyetlerden dolayı hızlı araçlar yarışa en önden başlama avantajı elde ediyorlar. Zaten hızlı olan araç önden başlayarak uzaklaşıyor ve bu da yarışı görece sıkıcı hale getiriyor. Formula 1’in yıllardır rahatsız olduğu konu bu.

Bir çözüm önerisi



96 öncesi ve sonrasındaki sıralama formatlarını görmüş biri olarak mevcut sistemin önceki sorunların çoğunu çözdüğünü söyleyebilirim. Bunu söylemek çok riskli, ancak muhtemelen Formula 1’in gördüğü en ‘mantıklı’ sıralama seansı formatına sahibiz.

Mevcut formatın önceki yıllara göre tek bir eksiği var, yarış yakıtı formatı. Tüm araçlar boş depo ile turladıklarından dolayı hatalar haricinde her zaman en hızlı araç önde yer alıyor ve yarış içindeki performans da bilinen bir noktadan başlıyor.

Sıralama turlarına, yarışa başlanacak yakıtla girildiği zamanlarda ise yukarıda da bahsettiğimiz gibi bazı strateji farklılıkları ortaya çıkıyordu ve bu da yarışa bir bilinmeyen daha ekliyordu. Ancak o zaman da araçların (ve pilotların!) saf tek tur performanslarını görmek imkansız hale geliyordu.



Farklı bir öneri vermek gerekirse, daha adil bir grid dizilimi ortaya koyabilmek için belki de en başa geri dönmek mantıklı olabilir. Formula 1 öncesindeki Grand Prix yarışlarında gridin kura çekimi ile belirlendiğinden bahsetmiştik. Kulağa Bernie Ecclestone tipi bir öneri gibi gelse de, hızlı araçların tek tur performanslarının yarış üzerinde çok fazla belirleyici olmaması için, neden olmasın?

Yarış gridi, bir önceki yarışın sonucunun veya pilotlar şampiyonası sıralamasının ilk 10’u ve son 10’u olacak şekilde ayrılıp bu 10 pilotun diziliminin kura ile sıralanması sağlanabilir. Böylece hem çok yavaş araçların önde olmalarının önüne geçilir, hem de açık ara hızlı bir takımın ‘genelikle’ 1-2 başlaması engellenir.

Bir örnek verelim. 2019 Rusya GP’nin ardından pilotlar şampiyonası şu şekilde;

İlk 10: HAM-BOT-LEC-VER-VET-GAS-SAI-ALB-RIC-KVY

11-20: HUL-RAI-NOR-PER-STR-MAG-GRO-GIO-KUB-RUS

Bu iki grubu kendi içinde rastgele karıştırırsak, Japonya GP gridi için aşağıdaki gibi bir sonuç çıkar:

İlk 10: SAI-LEC-BOT-KVY-VET-HAM-RIC-VER-ALB-GAS

11-20: PER-KUB-RUS-STR-MAG-RAI-HUL-GIO-GRO-NOR

Gerçekçi olması için sonuçları online bir rastgele seçici ile belirledim.

Yukarıdaki örnekte pilotlar şampiyonası sonucuna göre bir dağılım uyguladım, bir önceki yarışın sonucuna göre de uygulanabilir, ancak bu kaza veya arıza gibi durumlarda ön gruptaki bir pilotu ikinci bölüme atacağı için şampiyonayı düşündüğümüzden fazla etkileyebilir.

Bu tip bir uygulamanın her zaman savunduğum Grand Prix yarışlarının sezondan bağımsız, tekil olması yönündeki fikrime ters olduğunun farkındayım, ancak 7 yarış boyunca kullanılan motorlar, vites kutuları ve diğer bileşenler varken bunu gerçekleştirmekten giderek uzaklaştığımız gerçeğini de kabul etmem gerekiyor. Dolayısıyla tüm bu değişikliklerin ardından yapılacak başka bir değişiklik için ‘Grand Prix yarışlarının doğasına uygun değil’ deme hakkımız yok.

]]]